Finratings.kz — азық-түлік заттарының жапсырмалары көбіне тартымды көрінеді, бірақ өндірушілер уәде еткен сипаттар шындыққа сәйкес келе бермейді. Қазақстандықтар жиі «қантсыз», «табиғи өнім», «ГМО жоқ» деген жарнамалық сөздерге сеніп, тауарды сатып алады. Бұл мақалада дүкендегі жапсырмаларды дұрыс оқуды, өндірушілердің жасырын айлаларын тануды және сапалы өнімді таңдауды үйренесіз.
1. Құрамы: тізім неғұрлым қысқа болса, соғұрлым жақсы
Ең алдымен, өнімнің құрамына назар аудару керек. Құрамы неғұрлым қарапайым және түсінікті болса — тауардың сапасы соғұрлым жоғары.
Мынаған мән беріңіз:
- Құрам тізіміндегі алғашқы ингредиенттер. Олар көлемі бойынша төмендеу ретімен көрсетіледі. Мысалы, шоколад орамында бірінші орынға қант жазылса — демек, оның ең көп мөлшері сол.
- Қоспалар мен Е-кодтар. Олардың аз болғаны жақсы. Барлық қоспалар зиян емес, бірақ консерванттар, хош иістендіргіштер мен бояғыштар тым көп болса, ондай өнімнен бас тартқан жөн.
- Жасырын қант. Жапсырмада ол басқа атаумен жазылуы мүмкін: глюкоза шәрбаты, фруктоза, мальтоза, декстроза. Бұлар неғұрлым аз болса — өнім соғұрлым пайдалы.
Мысал: егер сүзбенің құрамында тек сүт пен ашытқы жазылса — бұл сапалы өнім. Ал егер құрамында стабилизаторлар, өсімдік майы немесе дәмдеуіштер болса — басқа балама іздеген дұрыс.
2. Жарамдылық мерзімі мен өндірілген күні
Өндірілген күн мен жарамдылық мерзімі нақты әрі анық жазылуы керек. Міндетті түрде:
- Жарамдылық мерзімі: тез бұзылатын өнімдерде (сүт, ет, нан) барынша жаңа датасы бар тауарды таңдаңыз.
- Сақтау шарттары: егер «+2°С пен +6°С аралығында сақтау керек» деп жазылса, ал өнім ашық сөреде тұрса — оны сатып алмаңыз.
Ескеріңіз: «жарамды до» деген белгі — көрсетілген күннен кейін қолдануға болмайды, ал «жақсырақ пайдалануға дейін» деген сөз — тағам әлі де жарамды болуы мүмкін, бірақ сапасы төмендеуі ықтимал.
3. Орамадағы маркетингтік айлалар
Өндірушілер назар аударту үшін жарнамалық сөздерді жиі пайдаланады. Ең кең таралғандары:
- «Табиғи өнім». Бұл сөз заңмен нақты реттелмеген. Сондықтан құрамын міндетті түрде тексеріңіз: химиялық қоспалар бар болса да, «табиғи» деп жазыла беруі мүмкін.
- «Қантсыз». Бұл қанттың орнына басқа тәттілендіргіштер (фруктоза немесе жасанды тәтті қоспалар) қолданылғанын білдіреді — бұлар да әрқашан пайдалы емес.
- «ГМО жоқ». Қазақстанда тағам құрамында ГМО қолдануға ресми тыйым салынған. Яғни бұл жазу тек жарнама үшін, ешқандай артықшылығы жоқ.
- «Эко», «Органик». Мұндай таңбалар ресми сертификатпен расталуы тиіс. Әйтпесе — бұл жай ғана маркетинг.
4. Тағамдық құндылығы және калориясы
Өнімнің тағамдық құндылығына әрқашан назар аударыңыз. Әсіресе, егер денсаулығыңызға мән берсеңіз немесе салмақ бақылайтын болсаңыз:
- Калория: әдетте 100 граммға есептеліп көрсетіледі. Басқа ұқсас өнімдермен салыстырыңыз.
- Ақуыз, май, көмірсулар: тек жалпы калория емес, сонымен қатар қоректік заттар құрылымы да маңызды. Мысалы, йогуртта ақуыз көп, ал қант аз болуы тиіс.
Мысал: екі йогурттың калориясы бірдей болуы мүмкін, бірақ бірінде 8 г ақуыз және аз қант болса, екіншісінде – 2 г ақуыз және көп көмірсу.
5. Өндіруші және жасалған жері
Қазақстан дүкендерінде түрлі елдердің өнімдері сатылады. Өндіруші мен шыққан елге назар аударыңыз:
- Жергілікті өнімді таңдаңыз. Локалды өнімдер жаңа әрі тез жеткізіледі.
- Импорттық тауармен абай болыңыз. Көп жағдайда олар ұзақ жолдан өтеді, бірнеше мәрте мұздатылып/ерітілуі мүмкін — бұл сапаға кері әсер етеді.
Ресей, Беларусь, Қырғызстан өнімдері ЕАЭО стандарттарына сай келеді. Бірақ кез келген жағдайда жарамдылық мерзімі мен сақтау шартын тексеру маңызды.
Жапсырма бойынша дұрыс таңдау мысалы:
Мысалы, сіз сары май таңдайсыз:
- Құрамы: тек «қаймақ» деп жазылғаны дұрыс, майлылығы — кемінде 72,5%.
- Өндірілген күні: жаңа, сақтау мерзімі — 30 күннен аспауы тиіс.
- Маркетинг: «майлы өнім», «жеңіл май», «майшық» деген жазулардан аулақ болыңыз — бұл өсімдік майының немесе алмастырғыштардың белгісі.
- Тағамдық құндылық: 100 г өнімде шамамен 700 ккал, құрамында өсімдік майы мен қоспалар болмауы керек.
Осындай тәсіл сапалы әрі пайдалы өнімді таңдауға көмектеседі.
Жапсырмаларды оқу — қиын емес. Тек құрамы, жарамдылық мерзімі және тағамдық құндылығы секілді негізгі элементтерге назар аударыңыз. Сондай-ақ, Қазақстандағы дүкендердегі жарнамалық айлаларға да мұқият болыңыз.